Gömürgen Türkmenlerinin ağıt, hikâye ve türkülerinde “Sultan Murat” ismi çok sık geçmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nda bu isimde beş tane sultan vardır. Ağıt ve türkülerimizde ismi geçen sultan, III. Murat Han olsa gerektir.

II. Selim’in oğlu Murat Han, 1574-1595 tarihleri arasında saltanat sürmüştür. Bu tarihler arasında Gömürgen Türkmenleri, Yeni-İl’de bulunmaktadırlar. Yukarıda geçen tarihler arasında Yeni-İl Türkmenleri’ne “Halep Türkmenleri” deniliyordu.

Sultan Murat zamanında İranlılarla birçok savaşlar yapılmıştır. Bu savaşlarda Tiflis, Şirvan, Gori, Gence, Tebriz şehirleri alınmıştır. Sultana esir düşen şahsın, bu şehirlerin birisinin yöneticisinin oğlu olma ihtimali vardır.

Ağıttan da anlaşılacağı üzere esir gelen kişinin Müslüman olmadığı bellidir.

 

Birikin krallar içelim bâde,

Yıkalım köşkünü kalmasın yad’a.

Oğlum yesir gitti Sultan Murat’a

Korkarım oğlumu İslâm ederler.

 

Birikin krallar edelim sözü,

Sultan Murat duyar incitir bizi.

İsterse veririm yüz bin gırmızı[1]

Veririm oğlumu goy verirlerse.

 

Dolanayım Karadeniz yalısın,

Donadayım gemilerin ulusun.

Adana’dan, İslahya’dan berisin,

Veririm oğlumu goy verirlerse.

 

Zaptıyaya[2] bağlatmayın atını,

Abdalına kestirmeyin etini[3]

İsterse veririm yüz bin altını

Veririm oğlumu goy verirlerse.

 

Zaptıyaya bağlatmayın kolunu,

Fahısına[4] dinletmeyin dilini,

İsterse veririm dünya malını,

Veririm oğlumu goy verirlerse.

 

 

 

 

Hacı Osman, Gömürgen’e ilk yerleşen Masenler’in (Muhsinler = Ahsenler) torunlarından Omuş Goca’nın oğludur. Ali Hoca (Karaaslan), Çap İsmail (Aktaş), Sağır Hasan (Karaduman), Fazlı Baykara, Deli Meryem (Günay), Kecen Garı’nın babaları olur.

Hacı Osman öldüğünde, oğlu Ali Hoca çok üzülür. Kendini yerlere atarak, kafasını duvarlara vurur. Bu durumu gören yakınları, Ali Hoca’yı direğe bağlarlar. Ali Hoca’yı direğe bağlı şekilde gören ağıtçının çok etkilendiği bellidir.

Ağıdı kimin söylediği bilinmiyor.

 

Ali direkte sarılı,

Vurdum dizime dizime!

Sağken adam sararlar.

Ya nasıl bakam yüzüne!

 

Gadanı alayım[5]Meyram[6]

Ettim gaşa, göze seyran

Gardaşını bağlamışlar,

Direkte sarılı urgan.

 

Adana’dan yozu[7]yürür,

Vallah Kevenni’yi bürür.

Ağlamayah[8] Hacı Osman’a

Malı çoktur bedel verir.

 

Tahtada deldirir gazi[9]

Samsun’a indirir yozu.

Alağı[10] başın kurtarır

Bilmem ne’der[11] deli gızı?

 

Öte yüzden beri yüze

Bir kar yağar toza toza

Sabahınan dan[12] yerinde,

Ohuntusu[13] geldi bize.

 

Hacı Osman öldüğü gün gelini Kezibanı’ın (Ali Hoca’nın hanımı) bacısı Ümük Garı ağıda gelmemişti. Kayın babasının ölümüne gelmeyen Ümük Garı’ya Keziban Hatun küsmüş. Ümük Garı’nın kızı Akkışla’da bir hafta önce ölmüştü. Ümük Garı, Keziban Hatun’un neden küstüğünü anlamıştır. Ağıtta bacısının yüz vermediğini görünce mazeretini şöyle anlatmıştır:

 

Sabahınan geldi haber,

Vurdum dizime dizime.

Gadanı[14] allım Kerziben

Uğradım, geldim gızıma.

 

Ümük Garı’nın mazereti kabul edilince, önüne ölünün börkü atılmış. O, ne ile ağıt etmek istediğini şöyle belirtmiştir:

 

Gıratına vurun örkü[15],

Töbe[16]elime almam börkü!

Bunun ilen ağıt etmem,

Beri gelsin samur kürkü...

 

Hacı Osman’ın samur kürkü getirilip önüne atılınca, börkü eline alarak şöyle devam eder:

 

Oturalım bölük bölük

Ağlaşalım soluk soluk

Boğün[17]hoy günü hoy günü

Köyün Hacı Osman’ı ölük!

 

Bu dörtlüğün arkasından Abide Garı devam etmiş:

 

Esme bacı püskül hani?

Ben püskülünü gözlüyom.

Sarığını devre[18] çalıklar[19]

Sarığını da düzlüyom.

 

 

Ali Hoca’nın dört kız, beş oğlan olmak üzere dokuz çocuğu bulunmaktadır. Ölümü esnasında bir oğlu, üç kızı köydeymiş. Keziban Hatun, yalnız kaldığı hissi ile şu Ağıdı söylemiş:

 

Cezveni duvara astım

Gayrı umudumu kestim.

Angara’ da yavrularım

Gelmediniz size küstüm.

 

Gelibolu’da Sadık’ım

Şindicik[20] talime durdu.

Angara’da yavrularım

Gelin ha babanız öldü!

 

Havus[21], Hasan gelir m’ola,

Bana sahip olur m’ola ?

Elgızı muhanet olur.

Acep ekmek verir m’ola?

 

Çerkez’de Alo’nun gızı

Acep duyar, gelir m’ola?

Güçcük yavrum Aslangara’m

Sana ayan olur m’ola?

 

Kahar[22] mezere giderim,

Hoca’ ya kahir[23] ederim.

Son sinimde[24] gonşularım,

Ne kötü geldi gaderim!..

 

Nunüs’ü[25] yanına algıl

Gaderine gayıl olgul.

El gızı muhanet olur,

Acıcıh ağırdan algıl.

 

Babasının Ağıdına Ankara’dan gelen kızı Zehra (Baytar) şöyle söyler:

Sabahınan kalktıyıdım,

Geliyo babamın sesi.

Gara zahonun üstüne

Ne güzel yakışık fesi!

 

Gömürgen’den Hürümüz, Ali Hoca’nın ölümünde şöyle söyler:

 

Sabahınan kalktıyıdım

Su selâsı verliyo,

Gömürgen’de Hoca ölük

Âlem buna gırılıyo.

 

Maşat’a da vardıyıdım,

Hocanın da yeri belli.

Ankara’dan oğlu gelik[26],

Oturuşu ağa yollu.

 

Köy imamı ölmeyik mi,

Cami öğsüz kalmayıh mı!

...

 

 

 

Hacı, ilk evliliğini Keklikoğlu Köyü’nden yapmış. Bu hanımı, doğum sırasında çocuğu ile birlikte ölmüş. Çocukla birlikte defnedilince, ölen gelinin anası şöyle söylemiş:

Benim gızım çay yılanı,

Akar dolanı dolanı.

Gucağında yavrusuyla

Yatar beleni beleni.

...

 

Bir müddet sonra Hacı’nın kardeşi Mevlüt ölünce, dul kalan eşini hacı ile evermişler. Bu hanım da doğum yaparken ölmüştür. Bunun üzerine Abide Garı, şöyle söylemiştir:

 

Yusekten vurun salını

Gitsin görünü görünü

İncitmeyin gurban ollum

Oğsüz Hacı’nın gelini.

...

 

Ümük Garı’nın Taşkuyu’da ölen kızına söylediği ağıt

 

Töbe gonmam Daşguyu’ya!

“Haydin inek[27] düze” deller.

Ya ne diyem Ağ Fadimem,

“Ana bahtı gıza” deller.

…

 

 

Gene de doğuyor ay ilen yıldız

Kavgalar oluyor geceli, gündüz.

Hep yesir götürdü on yedi bin kız,

Erzurum Erzurum aslan Erzurum

Bekâr kızı yesir[28] giden Erzurum.

 

Tarlasına vardım yığını çoktur,

Yüklenmiş kağnılar sahibi yoktur.

Bize bu feleğin ettiği çoktur,

Erzurum Erzurum aslan Erzurum

Atıldı topların seslen Erzurum.

 

Urus geldi Çardaklı’dan bakıyo,

On beşliyi süngüsüne dakıyo.

Birtecik oğlanın evin yıkıyo...

Erzurum Erzurum aslan Erzurum

Atıldı topların seslen Erzurum.

 

 

 

Möhreli Bağ’i[29] ben hiç görmedim. Onun köyümüze gelişinin hikâyesini ve Ağıdını anâm Kerziben’den duydum. Tarlada çalışırken hikâyesini anlatır, ağıdını söylerdi.

 Möhreli Bağ, yanına topladığı adamlarıyla Kars’ta eşkıyalık yaparmış. Padişaha karşı gelmiş. Padişahın gönderdiği askerler,  Möhreli Bey’i bulup etkisiz hale getirememişler. Bu şekilde Möhreli Bağ ile başa çıkmayacağını anlayan padişah, onu hile ile ortadan kaldırmaya karar vermiş. Adamlarını göndererek, askerleriyle Yemen’de Araplara karşı çarpışmaya razı etmiş. Möhreli Bağ, padişahın yardım desteğini alınca Sivas’ın şimdiki ilçesi Gemerek’e gelmiş. Burada bazıları, hanımını ve çocuğunu Kars’a geri göndermesini, Yemen’in iklimine dayanmanın zor olacağını söylemişler. Möhreli Bağ, bu sözün üzerine hanımı ile çocuğunu Kars’a geri göndermiş. Gemerek’ten Gömürgen’e gelmişler. Köyün üstündeki Zileppelik Tepesi yanındaki yolda anâm, arkadaşları ile süvarileri seyre gitmişler. Süvariler, köylülerin seyre gelmesi ile gösterilere başlamışlar. At koşarken süvariler, atın boynundan karnının altına, oradan da sırtına dönüyorlarmış. Bu gösteri, köyde ve çevrede uzun süre konulmuş.

Möhreli Bağ, Yemen’de perişan olmuş. Sıcaklık, susuzluk, kum tipisi...gibi zor şartlar taburunun dağılıp yenilmesine sebep olmuş. Çok sayıda askeri ile kendisi ölmüş. İşte arkasından söylenen ağıt şöyledir:

 

Kum dipisi çıktı da görünmez otlar,

Ah! Perişan oldu küheylan atlar.

Askerler susuz da dönmüyor toplar, vay toplar

Top olmazsa Arap gelmez imana imana

İndi m’ola Möhreli Bağ Yemen’e Yemen’e?

Duttu m’ola çadırını çimene çimene?

Gendim ettim, gendim buldum kime ne kime ne!

 

Gidiyorum Ürüşdü Bağ’ım[30], sana bir nişan

Susuzluktan askerlerim perişan.

Hiç iflah olur mu Yemen’e düşen?

İndi mo’la Möhreli Bağ, Yemen’e Yemen’e

Duttu m’ola çadırını çimene çimene,

Ateş düştüğü yeri yakar kime ne kime ne?

 

Gidiyorum Ürüşdü Bağ’ım ağlama,

Aşk oduna ciğerini dağlama.

Tabur gitti, beni yoldan eğleme eğleme.

İndi m’ola Möhreli Bağ Yemen’e Yemen’e,

Duttu m’ola çadırını çimene çimene,

Gendim ettim, gendim buldum kime ne kime ne!..

 

Güççük Hanım[31] sende kaldı nazarım

Atıma binerim, tabur gezerim.

Yemen ellerinde kaldı mezerım mezerım.

İndi m’ola Möhreli Bağ Yemen’e Yemen’e,

Duttu m’ola çadırnı çimene çimene,

Ateş düştüğü yeri yakar kime ne kime ne!..

 

Yemen’e gelenin hepisi Karslı,

Alıyo beni de gam ile yası.

Boğrü çift kılıçlı, kıvırcık saçlı vay saçlı

İndi m’ola Möhreli Bağ Yemen’e Yemen’e?

Duttu m’ola çadırını çimene çimene?

Gendim ettim, gendim buldum kime ne kime ne!..

 

 

 

Gömürgenli Ceren Eşe’nin evinden eli silah tutan altı kişi cepheye gitmiştir. Bunlardan Memiş, İnce Köse, Güçcük Gara, Sülemen Ceren Eşe’nin çocuklarıdır. Kalan ikisinin yakınlık dereceleri bilinemiyor.

İnce Köse’nin doru atı atı, ansızın kapıda görünür. Doru çok zayıflamış, her yerinde kurumuş kan lekeleri, sağı-solu yaralanmış, sırtı çıplak, nalları düşmüş, gemi parçalanmış! Sahibinin kara haberini getiren dorunun hâli içler acısıdır! Ceren Eşe, atı gördüğünde oğlunun akıbetini anlar. Yine de içinde bir umutla uzaklara göz gezdirir ama boşuna... Ne gelen, ne de dorudan başka bir görünen. Oğlunun haberini alacağı tek varlık dorudur. Elleriyle atın boynuna sarılarak öper, okşar. Kendi sorar, ve dorunun ağzı ile sorusunu cevaplar :

 

Gadanı alayım doru,

Memiş’imi bilir misin?

Yemini çifte vereyim,

Sahibini bulur musun?

 

Memiş’ini bilmem amma,

Güçcük Gara’n geldiyidi

İnce Köse’n şehit düştü,

Çala gözüm gördüyüdü[32].

 

Gadanı alayım doru

Hayle olduğun bilemedin,

İnce Kösem düşüceğiz,

Niye şapaz[33] dönemedin?..

 

Bunda suçum yok ya benim,

Üstüme yük oldu canım.

Annımdan ülüzgâr esdi,

Gözlerimi örttü yalım...

 

Gurban ollum oluğuna,

Yalındaki beliğine.

Sırtında su ağlenirdi

Hele baksan gılığına!..

 

Sülemen sahap olmuyo,[34]

Gelen-giden biner bana.

Ayda bir sırtım açılmaz,

Derdimi diyeyim sana.

 

Köse’min oğlu yeterse,

Dördü, dört yerden tutarsa,

Düşmana silah atarsa,

Şapaz dön emi o zaman!

 

Köse’nin oğlu yeterse,

Dördü dört yerden tutarsa,

Düşmana silah atarsa

Şapaz dönerim o zaman.

 

Kösemin oğlu Kekilli Ali,

Yıradı dorum, ağanın yoluı.

Bir metel bilin mi onu?

“Arap, kırk senede almış hayfını...”

 

 

 

 

 

Sultan Murat zamanında Ceren Eşe’ nin iki kardeşi idam edilmiştir. İdamın hangi Murat zamanında, niçin, nerede yapıldığı hakkında bilgi yoktur. Ağıttaki isim ve yer bilgilerinden yola çıkarak yaptığım araştırmalarda, idam yerinin Bozok ili, Akdağ Kazası = (Akdağmadeni) olduğu kanısına vardım. Zaman olarak III üncü Murat devri olma ihtimali kuvvetlidir.

Araştırmalarıma göre, 1551 yılında Kuzugüden Aşîreti’nden Keser İsa Bey, Kanuni Sultan Süleyman tarafından Bozok   (Yozgat ve çevresi) sancak beyliği’ ne atanmıştır. İsa Bey’in Tebriz’ de şehit edilmesinden sonra oğlu Çerkez Ahmet Paşa’ya II inci Selim  tarafından 1569 tarihinde bir “temliknâme” Bozok, Kayseri, Sivas, Kırşehir Sancakları mutasarrıflığı verilmiştir. Çerkez Ahmet Paşa, 1576’da Bozok sancak beyi olmuştur. İşte sancak beyi olduğu bu tarih, III üncü Murat zamanıdır. Bu dönemin sancak merkezi Boğazkale =(Hattuşaş)’ dir.

Yukarıdaki bilgilere göre, Gömürgenli Ceren Eşe’ nin kardeşlerinin III üncü Murat zamanında Bozok sancak merkezinde veya Akdağ Kazası’nda idam edilmiş olabileceği düşüncesi kuvvet kazanmaktadır.

Ceren Eşe’nin söylemiş olduğu ağıt şöyledir:

           

Sabah nâmazında Çiftlik’ten kahdım,

Öğle nâmazına Akdağ’a çıhdım.

Mustafa Ağa’ya içimi döktüm,

Seyfali araya düştü gardaşım.

 

Nidelim de deli gönül nidelim?

Gardaşı goyurun[35] alıp gidelim.

Palas Ovası’nda Mustafa Ağa,

Elimizden gelenleri edelim.

 

Fırgatlıdır, deli gönlüm fırgatlı

Gardaşlar, bacıya gayatan[36] datlı.

Sana derim sana, şu giden atlı

Gardaşım golları bağlı mı gitti?

 

Gardaşı dutturan[37] şu gâvur hacı,

Daş olsun dayansın anayla, bacı!..

Sana diyom giden kağnıcı,

Gardaşım kolları bağlı mı gitti?..

 

Kardeşlerinin cenazesi köye getirildiğinde çok üzülen Ceren Eşe, zaman zaman kendisini kaybeder. Gece-gündüz ağlamaklıdır. “keşke gardaşlarım ölmese de ben imânsız gitseydim,” diye bir ifade kullanır. Annesi ve ebesi (babaanne) bu sözüne kızarak: “ahiretini yıktın” derler. Ceren Eşe, ağıtla onlara şöyle karşılık verir:

Ya ne deyim, anâm, ebem[38]?

“Kalkmam” diyo gözü söbem.

“Ahireti yıktın” diyolar.

Gabul olur m’ola töbem?

 

İdam edilen kardeşlerinin ağzından, idamın nasıl yapıldığını anlatırken geride kalanları da şöyle teselli eder:

Anâm dövme dizlerini,

Bacım yolma yüzlerini.

Ellerinde yağlı sicim,

Bağladılar gozlerimi.

 

Darağacını diktiler,

Eni, tahtanın eninde.

Biz de bir gün gördüyüdük[39]!

Sultan Murat’ın gününde.

 

 

 

Olayın geçtiği yer ve zamanı hakkında bir bilgi verilemiyor. Gömürgen Türkmenlerinin yerleşik hayata geçmeden önce olduğu sanılıyor. O zamanda bir kız kaçırıldığında, hem kaçan kızı, hem de kaçıran erkeği gördüklerinde vurularmış. Bir Türkmen obasından    Elif ismindeki kızı kaçıran genç, törelerinin vereceği cezadan kurtulmak için, kaçırdığı kız ile birlikte obasından uzaklara gitmişler. Kendileri gibi Türkmen olan Avşar boyundan bir beyin hizmetçisi olmuş. Böylece obasına izini kaybettirerek, hayatlarını garantiye almış.

Elif, dünyalar güzeli birisiymiş. Avşar beyi, Elif’i elde etmenin planlarını yapıyormuş. Bundan beyin hanımı da haberdarmış. Karşı koymasına rağmen beyini bu işten vazgeçirememiş. Bey, yayladan inileceği bir zamanda çobanına gitmesi gereken yeri söyleyip sürüyü göndermiş. Birkaç gün geçtikten sonra da Elif’ in beyini çobanlara yiyecek götürmesi için sürünün peşinden yollamış.

Akşam olunca Elif’in çadırına giren oba beyi, amacına ulaşamayacağını anlayınca yaptığı işin duyulmasından korkarak Elif’i öldürüp gece obasını toplayarak yayladan ayrılmış.

Bir gün sonra işini bitirerek dönen Türkmen genci, acı gerçekle karşılaşınca yıkılmış. Bu olayın ardından şu ağıdı söylemiş:

 

Attan indim, ağ yorganı galdırdım

İki elim al ganlara daldırdım.

Elif seni, yad ellere çaldırdım

Zalım avşar nasıl kıydın Elif’e?

 

Elif Elif derim de duymaz gulağın,

Hakk yolunda gabul olsun dileğin.

Ağır sallan, yeşil donlu meleğim

Zalım avşar nasıl kıydın Elif’e?

 

Elif’in kaşları, Halep’in yayı

Kudret lokmasıdır, ağzının payı.

Elif’i öldüren bir avşar beyi,

Zalim Avşar nasıl kıydın Elif’e?

 

Ne hoş olur şu yerlerin gırcısı

Yürekten çıhmıyo Elif acısı!..

Mihri Sultan, Elifimin bacısı

Zalım avşar nasıl kıydın Elif’e?

 

Yeteyidim şu avşarın göçüne,

At gataydım[40] alayının içine.

Sorayıdım “Elifim’in suçu ne”

Zalım avşar nasıl kıydın Elif’e?

 

 

 

Aman Gazi’m aman Gazi’m,

Narman Dağları’nda guzum.

Yedi oğlan anasıyım,

Birini görmüyo gozüm...

 

Aman Murad’ım Murad’ım,

Yıradın oğlum yıradın.

Eller öküz hamı alıyo,

Girdim ahırı aradım.

 

Bekir topçu, Murat çavuş

Goz görmeden şöyle savuş

“Nazardan oldu” diyolar,

Hepiniz olmayın çavuş.

 

Benli Selim’in gelini,

Ağlar yolunu yolunu.

Salınarak gitti oğlum,

Soymadım özne donunu[41].

 

 

 

Bir Türkmen beyi, delikanlı oğlunu everir. Bu gencin arkasından düşmanları fırsat kollamaktadır. Babası, oğlunun belâya kalmaması için eline silah almasını yasaklar. Babanın başka bir güvencesi daha vardır, o da oğlunun çevresinde ona, korumalık görevi yapacak bir grup Avşar uşağının olmasıdır.

Türkmen genci, Adana’ya indiği bir gün düşmanları tarafından öldürülmüş. Anası tarafından oğluna yakılan ağıt şöyledir:

 

Ağ gonağa garşı mezer,

Binme ata dağer[42] nazar.

Öğsüz olan gırgın gezer,

Dokunmayın tellerine.

 

Gıratın göğsünde yazı,

Sunâm kime eden nazı?

Kör ola babayın gozü

Silah vermez ellerine.

 

Halil ibram, başım tacı

Yürekten çıkmıyo acı.

Bülbül gonmaz mor siyeci,

Bülbül gonsun güllerine.

 

Omar, Osman gardaşlarım

Gitmem, burada gışlarım.

Omarım’ın duğunünü

Gardaşına bağışlarım.

 

İşliğini gorüyon mu?

Bedenine dar geliyo.

Dar sıfatla öldürdüler,

Nâmusuma ar geliyo.

 

İşte geldim mezerına,

Ağlıyom ben üzerine.

Hacı bebek, düğün gurmuş

Adana’nın bazarına.

 

Dayanın emmi uşağı,

Yaylada galdı döşeği.

Hani “arham[43]çok” diyodun,

Gelmedi Avşar uşağı!..

 

 

 

Gömürgen’in kuzey doğusundaki küçük Tuzhisar’ dan sevdiği kızı kaçıran genç, sığınacak bir yeri olmadığı için Adana’ya gidip izini kaybettirmiş. Delikanlı, bir iş bulup çalışırken kızcağız da ev işleriyle bir müddet uğra-şıp sıkıntısını gidermeye çalışmış. Geçen zaman içinde memleket ve ana-baba hasretiyle yanmaya başlamış. Bir yandan Adana’nın sıcak iklimi, öte yandan hasretlik ... Günden güne erimeye başlamış. Erkeği her akşam eve döndüğünde ısrarla memlekete götürmesini söylemiş. Delikanlı, ölüm korkusuyla gitmekten çekiniyormuş. Çeşitli bahanelerle “bugün-yarın” diyerek hep oylamaya çalışmış. Umudu azalan kızcağız hastalanmış, yataklara düşmüş. Delikanlı, bir akşam eve geldiğinde kızın cansız bedeniyle karşılaşınca aşağıdaki Ağıdı söylemiş:

 

Dağına duman durmuş da yanar Adana,

Gozelimin boyu banzer[44] fidana.

Gitme demem, sılasına gidene

Allı gelin, kalk yaylaya gidelim.

 

Adana’dan çıkıp doğrulttuk yolu,

Öter benli turaç tatlıdır dili.

Sehile[45] dayanmaz, yaylanın gülü

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

Güzeloluk’tan yükleteyim göçünü,

Sırma ilen bağlayayım saçını.

Çekip gidek şu Gülek’in içini,

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

Gülek’in boğazı bellidir belli

İçinde oturan hep ağa yollu.

Tekir’in yaylası tomurcuk güllü,

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

Bozantı da akar akar bulanır.

Yıkılası Mengen, ne çok dolanır!

Fındıklı’dan çok güzeller sulanır.

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

Maden’de çok olur ördekler, kazlar

Karaisa’da dolu gelinler, kızlar.

Yavaş ol, yazıda haremi gözler

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

Çiftehan’dan kalkak Bulduruç yakın,

Sağına, soluna hamayıl takın

Gâvur Eynesil’den kendini sakın

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

Erciyes’in arka yüzü dağ olur

Çevre yanı mor sümbüllü bağ olur.

Karasu’da sökün kuşu çok olur

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

Ağarnas’ın, Gergeme’nin uşağı

Karatoprak, koçyiğitin döşeği.

Lale Beli dunnaların aşağı,

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

Sağa giden Çeksorut’tan sulanır

Sola giden Beştepe’yi dolanır.

Mudarasın, Hınzırı’ya ulanır

Allı gelin kalk yaylaya gidelim.

 

 

 

Ali Bağler’den (beyler) lakabı “Gannıgara”, Ahmet isimli bir genç; Mulla Osmanlardan Hacı Ali’nin kapısına azap durmuş. Ağasının aynı yaşlardaki kızı Hürü ile aralarında bir sevgi bağı oluşmuş. Aşkları çevre tarafından bilinir. Mahalleden bir kadın, bu ilişkiyi Hürü’nün anasına söylemiş:

— Aman Kerzi!.. Gızın Hürü’nün arası, azabınız[47] Gannıgara ile çok iyi. Bundan haberin var mı?..

— Gadanı alayım, doğru mu diyon?.. Gannıgara, Hürü’nün dengi mi, Hacı Ali duysa öldürür! Vah başıma gelenler! Bunu da mı görecektim?

Hacı Ali, hanımının uzun süre düşünceli ve üzüntülü oluşunu anlayarak, bir gün bunun sebebini sorup öğrenir. Hemen o gün Gannıgara’ya hakkını verip işten çıkarmış. Bir daha da mahalleye gelmemesini söyleyerek tehdit etmiş.

Hacı Ali, meseleyi böylece hallettiğini sana dursun, gençler arasında ilişki aksine daha da büyük boyutlara ulaşmıştır. Haberleşme devam etmiş. İlkbaharda yaylaya çıkmadan önce büyük çayırlıkta buluşmuşlar. Hürü, bir gün önceden gönderdiği haberle Gannıgara’nın koyun emiştirilen yerdeki inde kendisini beklemesini bildirmiş. Gannıgara, kimseye görünmeden söylenen yere gelip beklemeye başlamış. Yengesini atlatan Hürü, kuzu emiştirme bahanesi ile buluşma yerine gitmiş. Yaylaya ne zaman çıkacaklarını, nerede buluşacaklarını, nasıl kaçacaklarını kararlaştırmışlar.

Birkaç gün sonra Daşguyu’ya göçmüşler. Kararlaştırılan günde Gannıgara buluşma yerine giderek beklemiş. O gün Hürü’nün ağabeyi yaylaya çıkmış. Hürü,atı bağlamak için evlerden uzaklaşır. Görevini yaptıktan sonra da Gannıgara ile buluşarak Çukuryurt’a kaçmışlar. O gece Hürü’nün komşularda yattığını sanan ev halkı, Hürü’nün kaçtığının farkına varamaz. Sürü sulağa gelirken aranan kız bulanâmayınca telâş başlar.

Kerzi Abıla[48], araştırma yapmak için Çukuryurt’a inmiş. Bu köydeki bir eve çok sayıda kadının girip, çıktığını görünce, meraklanmış. Kadınlara neler olduğunu sorarak, aldığı cevapla iz üzerinde olduğunu anlamış. Kerzi Abıla, içeriye girmiş. Kızı bir sedirde oturuyor, çerkez hanımlar, kaçarak köylerine sığınan Türkmen kızını görmek için akın akın eve geliyorlarmış. Hiddet ile Hürü’ye saldırarak biraz hırpalamış. Kimse ne olduğunu anlayamamış. Hürü’nün kulaklarından kanlar akmaya başlamış. Meğer anası, kızına saldırdığında kulaklarını yırtarak küpelerini almış. Köylü kadınları, Hürü’yü başka bir eve kaçırarak saklamışlar. Kerzi Abıla da yaylaya dönerek olanları anlatmış.

Kızgın ana ve baba, Hürü’yü evlatlıktan reddetmişler.

Yıllar geçmiş. Bu zaman zarfında korkularından Gömürgen’e de gidememişler. Hürü, ana ve babasını çok özlemiş. Kocasına kendisini köyüne götürmesi için defalarca yalvarmış. Gannıgara, öldürülme korkusundan bu isteği yerine getirememiş. Onun sıla özlemini bastırmak için, Hürü’ye çatal ayaklı almış. Alınan takılar, ona Gömürgen’i unutturamamış. Gömürgen’den uzakta onuncu yılda Hürü hastalanarak yatağa düşmüş. Kocasına kendisini Gömürgen’e götürmesi için son kez yalvarmış. Gannıgara, bu yalvarışa dayanâmamış. Hürü’yü kağnı ile gece köye getirerek yukarı obadan, Güççük Goca’nın evine indirmiş. Baba evini görmek için can atan Güççük Goca, Hürü’yü erkeklerin teravihe gittikleri bir sırada alıp götürmüş. Pencereden gizlice içerileri seyretmiş. Herkesin neşe içinde olmalarına karşılık kendisinin durumunu düşünerek çok üzülmüş. Gözleri yaşlı, kıbleye dönerek köyünü, baba evini gördüğü için Allah’a (CC) hamdü sena ederek “Yarabbi, köyümden ayırmadan bana anâmı göster; sonra da canımı al,” demiş.

Geldikleri yoldan gizlice dönmüşler. Bu sefer durumu çok ağırlaşmış. Artık hiç konuşamaz olmuş. Söyleyebildiği tek anlaşılan sözü, anasını görmek istediğiymiş. Evdekiler, kendi aralarında konuşarak Ali Hoca’nın hanımı Keziban Karaaslan’ı Kerzi Abıla’ya göndermeye karar vermişler. Mesele Keziban Hatun’a anlatılmış. O da hiç tereddüt etmeden Hürü’nün annesinin evine gidip olayı gizlice anlatmış. Anası gelmeden önce Hürü’nün gözleri kapanmış. Kerzi Abıla kızının durumuna hıçkırıklarla ağlarken, Keziban Hatun:

— Hürü, kızım gözlerini aç. Bak sana ananı getirdim. Haydi kalk elini öp, seni affedecektir, demiş. Hürü:

— Hala gözlerimi açamıyorum. Anâmı kokusundan tanırım. Başımı göğsüne yaslasın da onu bir koklayayım...

Kerzi Abıla,, kızının başını göğsüne yaslamış. Hürü, hıçkırarak:

— Anâm, anâm! Vallahi sensin... Kokunu hiç unutmadım. Şükürler olsun sana kavuştum, sana dokundum! Bu sözlerden sonra bir daha hiç konuşmamak üzere ağzını kapamış. Anasının kollarında son nefesini vermiş.

Kerzi Abıla, evine gözü yaşlı dönmüş. Evin içinde Hürü’ye ağıtlar yakarak dolaşmış. Bunu işiten Hacı Ali:

— Avrat aradan on yıl geçti. Şimdiye kadar adını ağzına almazken bu akşam sana ne oldu, yaran mı tazelendi?..

Kerzi Abıla, boşalmak ihtiyacındadır, ağlayarak olayı anlatmış. Ev halkı, Hürü’nün Gömürgen’e geldiğini ve öldüğünü işitmiştir. Hacı Ali ve oğulları, cenazenin kapılarından geçmesine müsaade etmemişler. Cenaze, Zileppelik tepesi önünden dolaştırılarak mezera götürülmüş.

Kerzi Abıla, kocası ve oğulları ikinci akşam teravihe gittiklerinde Hürü’nün öldüğü eve ağıda gitmiş. Kayın validesinin geldiğini gören Gannıgara, Hürü’den kalan çatal ayaklıyı eline alarak:

Gel hele gel Kerzi Abıla

Kaçtı deyi kahır etme.

Gurban ollum Hürü’m sana,

Taze iken ölüp gitme!

 

Çatalayaklı daharım,

Döner boyuna baharım[49].

Bana “oğsüz bekâr” derler,

Bekârım komşu bekârım...

 

Hürü’den kırıldı belim,

Kürekten dutmuyo dalım.

Anası yanına gelmiş,

Gızını yalıyo gelin.

 

Aman Hürü, ben ne ettim?

Bal yaladım, ağı yuttum!

Senin için canım Hürü,

Tilki deliğinde yattım.

 

Gömürgen’in ağca puru

Geçti gitti gözüm nuru.

“Anâma giderim” deyi

Zorunan getirdi beni.

 

Gel hele Kerzi Abıla

Başını eline algıl.

Hepisinden yüzü gara

Ha şuna bir oğüt vergil...

 

Bu sırada kardeşleri, Gannıgara’yı azarlayarak “askerde ölen kardeşlerimize bu kadar acımadın! Onlara ağıt söylemedin. Bir el kızı için bu kadar üzülmeye gerek yoktur!” diyen kardeşlerine:

 

Taburda duran binbaşı,

Nettin benim gardaşımı?

Azarlama beni Şaben[50]

Derde salma şu başımı.

 

Gömürgen’in ağca daşı,

Yandı ciğerimin başı.

Sitem etme bana Şaben

Bu da Mustafa’nın işi...

 

Gannıgara, kardeşi Şaban’ı Mustafa’nın kışkırttığını söylemek istiyor.

 

 

 

Ağ Şerife’nin kimliği hakkında bir bilgi yoktur. Rahmetli babam, bu Ağıdı ve hikâyesini annesi Keziban Hatun’dan duyduğunu belirtmişti. Ağıdın son dörtlüğünde köyün adı “Hayvalı” (Ayvalı olsa gerektir.) Olarak geçmektedir. Adı geçen köyün Gömürgen’in çevresinde eski bir yerleşim yeri olmakla birlikte, atalarımızın yaylak, kışlak yollarında akraba bir topluluk olma ihtimali de vardır.

Bahtı kara kızın, adının “Ağ Şerife” olduğuna bakmayın. Baharında kökünden kuruyan taze bir fidandır. Açmadan solan bir tomurcuktur o...

Ağ Şerife’nin annesi ölmüş, küçük yaşta oğsüz kalmıştır. Babası yeniden evlenmiş, eve bir üvey anne gelmiştir. Bu anne, masallardaki üvey annelere hiç benzemez. Ağ Şerife’yi öz kızı gibi büyütmüş, yetiştirmiştir. Gelinlik çağına gelince de nişanlayıp, düğüne hazırlamış.

Düğün alayı, davul ve zurna ile kapıya gelmiş. Bütün âdetler yerine getirildikten sonra, bir ata bindirilerek al duvaklı gelin, baba evinden ayrılmış. Yine davul, zurna eşliğinde halaylarla köyün mezerına gidilmiş. Öz annesinin kabrini ziyaret edip, duâlar yapıldıktan sonra ata bindirilerek köye yönelmişler.

Alayın coşkusu doruk noktaya ulaşmış. Mezerdan ayrılır ayrılmaz silah sesi, davul sesine karışmış. Gürültüden ürken at, dizginini tutanın ellerini tutanın elinden kurtularak dörtnala koşmaya başlamış. Bu ani hareketle dengesini kaybeden Ağ Şerife’nin ayakları, üzengiye takılarak vücudu aşağıya sallanmış. Düğün alayı, cenaze alayına dönmüştür.

—Aman tutun!

—Çevirin!

—Vah vah vah!..

—...

Kıratın arkasından yetişmek mümkün mü?

At, köye yönelmiş. Ağ Şerife’nin vücudu yerlere çarpa çarpa parçalanmış. Kırat, biraz önce götürdüğü Ağ Şerife’yi aynı yere getirmiş. Durum yürek parçalayıcıdır.

Ağ Şerife’nin üvey annesi, atı kapıda görünce kendinden geçmiş. Yıllar sonrasına bile tesir edecek şu Ağıdı şöyle söylemiş:

 

Ezirail’den[51] korkmuş da

Çer[52] dizgini yelli[53] basmış.

Alıyınan giden gelin,

Top zülüfün daşlar kesmiş.

 

Gannı çer kapıya geldi,

Yalısını silke silke.

Sanasın gavgadan gelmiş

Mor belikler yarga yarga.

 

Bu sözümde var mı gusur

Mor belikler olmuş hasır.

Ağ Şerife’m, gara bahtlım

Gır bıyıklım gitmiş yesir.

 

Dolamasın[54] al çevirmiş,

Gören insanı gavurmuş...

Gızım olmazdın Şerife

Gırat dumanın savurmuş.

 

Ben gızın anası daalim[55]

Gız gidiyo anasına.

Ağ Şerife gelin olmuş,

Bak elinin gınasına.

 

Hayvalı’nın önü dölek,

Ganlar akmış gölek gölek!

Aman ocaklardan yırah

Saç topladım kelep kelep.

 

 

 

Akkışla’dan Ahmet ismindeki bir genç, Yemen’e asker olarak gitmiş. Giderken sağlıklı, gürbüz, civan gibi bir delikanlıymış.

Yaylanın yiğidi, Yemen’in sıcak ve kurak iklimine dayanâmaz. Burada hastalanarak, memlekete hava değişimi için gönderilmiş. Artık Ahmet’ten umut kesilmiş olmalıdır. Bin bir güçlüklerden sonra Akkışla’ya gelmiş. Eve geldiğinde kimse yokmuş. Kapı kilitli olduğundan içeri girememiş. Dizinin dermanı tükenmiş, adım atacak hali kalmamıştır. Kapıdaki taşın üstüne oturmuş. Sırtını güneşe dönerek, başını ellerinin arasına alıp derin derin solumaya başlamış.

Hâli perişan! Üstü-başı da hâlinden daha kötüymüş. Başındaki fesi delik deşik olmuş. Ceketi paramparça, bacağındaki şalvarı lime lime yırtılmış... Bu şalvarın üzerinde kemer yerine bağlanmış kendir ip...

İncelmiş, çöpe dönmüş bir vücut. Şakak kemikleri dışarı fırlamış, avurtları içeri çökmüş bir çehre...Göğsü yarı yerine kadar açık, kemiklerinin üstünü yarı canlı mosmor bir deri örtmektedir. Nefes alış verişinde hırıl hırıl öten göğsü, inip inip kalkıyormuş. Olmasıyla olmaması arsında farkı bulunmayan Yemenisini çıkararak, tahta gibi incelmiş ayaklarını ısınması için güneşe uzatmış. Eve gelecek ailesini beklemeye başlamış...

Ahmet, bu hâliyle dinlenirken bacısı çıkagelmiş. Ağabeyini tanıyamamış, onu garip birisi sanmış. Yanına yaklaşarak sormuş:

—Ede kimsin, ne istiyorsun?

Ahmet, güçlükle başını kaldırıp bakmış. Dinlenmekten biriktirdiği enerjisiyle cevap vermiş:

—Ya bacı, beni tanımadın mı, kardeşin Ahmet’i bilemedin mi?..

Bacısı boynuna sarılmış. Vaziyetin hüznü, kavuşmanın sevinci birbirine karışmış...

Aradan birkaç gün geçtikten sonra hüzün, sevinci bastırmış. Ahmet, tüm sevdikleri ile hasretliğini gidermiş, dönüşü olmayan yolculuğa biletini alarak hareket etmiştir...

Yemen’e gidip de dönmeyen, dönüp de Murat alamayanların sayısını Allah (CC) bilir... Ahmet’in bacısının yaktığı ağıtlar gibi hatıraları kalanlar, yattığınız yer nur olsun...

 

Yemen çölü Yemen çölü,

Hep gırılsın Arap eli.

Ağzının içinde dili,

Gara gara yanmış beli.

 

Gitmen[56] Yemen’e aşağı,

Gırılsın Arap uşağı.

Sarı kemerinen saldım

Kendirden etmiş guşağı.

 

Yandım ey Allah’ım yandım

Yandım da, kebaba döndüm.

Gelmiş kapıya oturmuş,

Gördüm de dilenci sandım.

 

Bibisinin gızı döne

Gel ağlıyah yana yana.

Dün gızına üzüm verdi

“Al yiğenim” diye diye.

 

Yukarı Ahmet’in durağı

Başka gardaşın marağı[57]

Adı batsın Yemen çölü,

Ahmet, Yemen’nin çırağı.

 

Yarın ördürrüm beliği

Gayrı bozarım gılığı

İçeriye girdiyidim[58],

Ahmet’de vermiş soluğu.

 

Salın mor beliğim salın,

Gezemedim gülüm-salım.

Duşmanlar “şükür” ediyo,

Bir tek bize mi var ölüm?..

 

 

 

Hınzırı Köyü’nden İbrahim isimli genç, koyun yıkarken suda boğulması üzerine söylenen ağıt:

Çıtana’nın dereleri

Kolgelenmiş[59] araları,

Toplanmış yunnahdan gelir,

İbramin yârenleri.

 

Goyun yuyuh su gölünde,

Siyini çözük belinde.

Dutacah yer bulamayıh,

Kekili galıh elinde.

 

Çahmahlı da goyun yayar,

Daradır da eyi sayar.

Ağzınıza sahip olun,

İbram’e nazar değer.

 

Guşlar düneğe dünüyo,

Goyun, yunnağa[60] iniyo.

Dön gel aslan oğlum dön gel,

Nışanlını el alıyo.

 

 

            (Kaynak kişi: Menevşe Kurnaz)

 

Hilalı gonüm hilalı

Güçcükden başım belalı.

Yunarhana gördünüz mü,

Belik mazıda[61] dolalı?

 

Yörepten[62] gağnı indirir.

Mor beliğin yel galdırır.

Ağer[63] babaya dargınsan,

Adam anaya bildirir.

 

Yukarıya diktim alma,

Şitilini[64] attı m’ ola?

Benim yavrum Muratsızdı,

Muradına yetti m’ ola?

Bağımızda salkım üzüm,

Gız, sürünmüş dizin dizin.

Yavru gağnıya dolanıh[65],

Memet görmedi mi gözün?

 

Yatmış gağnının üstüne,

Uzat gızım gollarını.

Merhametsiz, zalim emmin

Gurtarmamış canlarını.

 

 

 

Ali, Ortaköy’den Kadeşoğulları Aşireti’nin bir gencidir. Ani ölümü, üzerine en çok üzülen anası nesli tarafından yakılan ağıt.

 

Dan davulu doğdürmedim,

Allı bayrak galdırmadım...

Yüceyinen baş bağlayıp,

Gelin eve indirmedim.

 

Çardağının ardı meşe,

Yaşa aslan oğlum yaşa.

Oğlum da yok, gızım da yok

Ali’nin gittiği boşa.

 

Guyuluh’da guzu yeller,

Söylen açılmasın güller.

Başka da bir oğlum yohdur,

Alim beni deli beller!

 

Mamo, bayrağı galdırsın

Arif, gelini indirsin.

Baban zengin aslan oğlum,

At versin de bağ durdursun.

 

Acı’da da goyun yayar

Dangırdağı döğe döğe.

Ali’me gelin almadım,

Gelin başı öve öve.

 

Böyle ağlaması ayıp,

Goyunu yayılır seyip[66]

Gadanı alayım alayım

Üç gün oluh Ali’m gayıp!..

 

Öte yüzden, beri yüze

Ohuntusun saldıh size.

Kestek çoban bir can vermiş,

Ala gözün süze süze.

 

Adım batsın, adım Nesli

Sandıhda gaması paslı.

Ali’m çok genç öldüğüne,

Emmileri gara yaslı.

 

Uşaklar gider oyuna,

Çoban dutarlar goyuna.

Ne söylesin Deli Nesli,

Ağlar, döğünür boyuna.

 

 

 

Döne’nin kocası genç yaşta ölünce, görümcesinin kaynı ile evlendirilir. Aynı evde yaşayan görümce, bu evliliği bir türlü hazmedemez. Her gördüğü yerde aşağılamaktan geri kalmaz. Döne, yapılan ağır hakaretlere hiç karşılık vermez. O, için için ağlar. Kendi kendini yiyip bitirir. Ağır baskılara dayanâmaz. Hastalanmasından kısa süre sonra ölür. Sağlığında hiç konuşmayan, yüzüne tüküren görümce, ağıda gelerek arkasından duygularını şu şekilde dile getirir:

 

Geri durun ben varıyım[67]          

Döne mi benim duşmanım?      

Sağlığında gelemedim, 

Pişmanım gelin pişmanım.

 

Geri durun ben varayım,

Mustafa, Gazi’nin eşi.

Gelin teneşire çıhıh[68],

Bağlanır gelinin başı.

 

Çardağının ardı dölek

Yağmur yağar olur gölek.

Gelin teneşire çıhıh

Kara belik kelep kelep.

 

Çardağının önü çayır,

Yandım Allah cayır cayır!..

Nuru[69] koyundan govuyo,

Sürmelim geçiye buyur.

 

Damın ardından geliyo

Zülüfünü yel vuruyo

Ne nâmuslu bizim gelin,

Yüzünden tüprük[70] siliyo.

 

Mezerin önünden geçmem,

Kitler sandığını açmam.

Eller yaylaya göçüyo,

Gayrı ben yaylaya göçmem.

 

Gişisinin[71] adı Eyip[72],

Olmuşum yaralı geyik.

Ne soysuzmuş kaynanası,

Annından ayahlı[73] soyuh[74].

 

 

 

Küçük yaşta düşman olan iki genç, büyüyen yaşları ile birlikte kinlerini de büyütürler. Ali ve Mustafa, önce birbirlerinin mallarına zarar verirler. Çıkan bir kavgada Mustafa, Ali’yi bıçaklayıp öldürür.[75]

 

İşlik parça koynek[76] delik

Ciğer olmuş delik deşik.

Haberi olsun Amber’in

Boğün baş çobanı ölük[77].

 

Büyük Meşe, gülleniyo

Fatey, gızın dilleniyo.

Gardaş gağnı ile gelik,

Adam elden allanıyo[78].

 

Gittiği meşenin yolu,

Solmamış kürkünün golu.

Gadanı alırım gelin

Duzluğaca[79] doluh ganı.

 

Büyük Meşe’nin ayağı,

Bura yiğitler goyağı.

Düşman vurunca bıçağı ,

Neler geldi dillerine!..

 

İti başında uluyo,

Muharrem, ganın yalıyo.

Ünlü benim babam oğlu

Garagol bile ağlıyo.

 

Sarı yurduna göçerim,

Sunâm goyunun seçerim.

Unutmam gardaş unutmam,

Düşmana oyun açarım.

 

Şurda gardaşın mezeri,

Yatar uzanı uzanı.

Yiğitlikle öldürmeyik,

Çok edik gâvur düzeni!

 

 

 

Ortaköylü Turudu ismindeki şahıs, Zonguldak’ta kömür ocağında bir kavga sonunda öldürülür. Cenazesi trenle Sarıoğlan’a getirilir. Otopsi yapacak ekiple Gömürgen’de buluşurlar. Ekip, otopsiyi burada yapar. Cenazeyi de Gömürgen köyü mezarlığına defnederler.

 

Turudu aman Turudu,

Dağların garı eridi.

Ortaköy’e sığmamış da

Gömürgen’e sal yürüdü.

 

Daş yerleri oynak oynak

Yok muydu elinde deynek?

Şindi soyar getirirler,

Gömürgen’den gannı koynek.

 

Daş değen yerleri al gan,

Yatmış daşların üstüne.

Yolcu musun emmim oğlu

Çarığı çekmiş gıçına.[80]

 

Zonguldak’ın yeri daşlı,

Ağlıyom da gözüm yaşlı.

“Gardaşa yanma” diyolar,

Ağ benizli, çatık gaşlı.

 

Çaldım gapısına baktım,

Gelinbacım gelik deyi.

Annımdan altın çıkardım,

Emmim oğlu ölük deyi.

           

Selâsını verik hoca,

Camiye goyuklar gece.

Gömürgen’de “garip” deyi

Mezerin goyuklar uca.

 

Gadanı alayım Gamer

Gucakda da gızın emer.

“Bir yâraltı edin” deyik,[81]

Halil Çavuş’un oğlu Ömer.

 

Ahırda öküz bağlıyo,

Gucakta gızın ağlıyo.

Başını bıçkılamışlar,[82]

Görenler buna yanıyo.

 

 

Kenarda bir garip mezer

Yel vurur da gumu tozar.

Emmim oğlu genç bir subay

Acep değdi mola nazar?

 

Garalı taksi geliyo

Yanmaz taksinin ışığı.

Emmim oğlu ince subay,

Bölüğünün yahışığı.

 

İnci, mercan gırıntısı

Selvi gavah döküntüsü.

Ömer ağam düğün guruh[83],

Hani bunun ohuntusu?

 

Ölmedin ecim[84] ölmedin,

Daha neler göreceksin!..

Mürsel’e gelin alıh da,

Meliha’yı vereceksin.

 

Avşarlar’dan varlıklı bir ailenin eli silah tutan gençleri Doksan Üç Harbi’ne gitmişler. Bazıları yeni evli olan gençlerin kimilerinin de birkaç çocuğu varmış. Her şehit gelişinde evden feryatlar çıkmış...taze gelinler dul, çocuklar yetim kalmışlar. Umudu kesilerek başkalarıyla evlenen taze gelinlerin gitmeleri, bu eve başka acılar getirmiş. Sürüleri dağılmış, tarlalar ekilip biçilmez olmuş. Aile, yardıma muhtaç hâle gelmiş. Gidip de dönmeyen yiğitler, oğsüz kalan çocuklar, Murat almayan gelinler, kaybolan mal varlığı ile bir anda değişen sosyal yaşantı, aileyi bunalıma düşürmüş. Bu acıya yürek mi dayanır? Yaşlı ana duygularını şöyle dile getirmiş:

 

Amanın uşak galmadı!

Ladif gitti sürüyünen

Sabahaca yatamıyom

Gelinlerin zârıyınan.

 

Amanın çürüsün dilim

Görmez gözüm, dutmaz elim.

Memet, Memiş, Benli Selim

Halilibrahim, Nuru’yunan.

 

Hürü’nün başı bürgülü

Hocam caminin bülbülü.

Binboğa’nın mor sümbülü

Goç Dağı’nın garıyınan.

 

Haçça’nın saçları sırma,

Aynı’nın gözleri sürme.

Boğün verdim bir çift durna,

Anan öter diliyinen.

 

Ahmet Bağ’im son kesenim,[94]

Seni de goymam sıradan.

Celâl’ımdan oğlansızım

Onu da verse yaradan.

 

Yozu yaylada dönerdi,

Çadıra bağler inerdi.

Gonahda gandil yanardı,

Morgoyunlar sürüyünen.

 

Atına eller biniyo,

Gonağa guşlar dünüyo.

Obadan ayran geliyo,

Goca[95]toplar garıyınan[96].

 

Gars’da[97] gavga guruluyo,

Uşak ora deriliyo.

Mızıhalar çalınıyo,

Arş ileri, geriyinen.

 

Yüzbaşılar arş ediyo,

Sağdan, sola geriyinen.

Davul, düdük vuruluyo

Mızıhalar boruyunan.

 

Yavrular tabiye gazar,

Yüzbaşılar asger dizer

İnşallah Mosgof’u bozar!

Peygamberin zoruyunan.

 

Yavrular tesgere alsa,

Müjdeciler eve gelse.

Ahmet’im göğgıra binse,

Halilibrahim doruyunan.

 

 

 

Ermeniler’in, Türk çocuklarını öldürdükten sonra kaynatarak, “kuzu eti” diye yedirdikleri Durdu öğretmene yakılan ağıt:

 

Gara gazanı çattılar,

Uşakları gaynattılar.

Gün görmemiş gelinleri

Süngü ilen oynattılar.

 

Ermeniler azıyolar,

Gapı gapı geziyolar.

Düşman başına vermesin

Oğlak gibi yüzüyolar!..

 

Hele Durdu hele Durdu

Gannı göynek “yu” diyolar.

Uşakları gaynatmışlar!

“Guzu eti ye” diyolar...

 

Hançer, buçah yüleniyo[98]

Heral[99] bizi kesecekler!

Ayan olsun Durdu Bağ’im,

Vuracaklar, basacaklar...

 

 

 

Aşık Osman’ın hanımı öldüğünde daha sütten kesilmeyen küçük çocuğunun anasını emmeye çalışması üzerine duygulanan Osman şu ağıdı söylemiştir:

 

Gökte yıldız sayılır mı,

Çiğ yumurta soyulur mu,

Aklı yetmez sabi yavrum,

Ölmüş ana emilir mi?

 

Zemzem de yeğin ağlıyo,

Senem de beni belliyo.

Ben yanmam elin gızına

Oğsüzler beni dağlıyo.

 

Gel hele gel Zemzem Bacı

Ben görmedim böyle acı!

Sabahaca nen çalarım,

Dillerim yoruldu bacı...

 

 

Bayram, Fettah’ın oğludur. Ölen Fadime gelin, Gömürgenli Mulla Osman’ın kızı Yemen Karı’nın kızıdır. Rahmetli babam Mustafa’nın teyzesi kızı olur.

 

Fettah Ağalar yorulmaz,

Fadime’nin saçı örülmez.

Hayle[100] dışlıh[101]alsın Bayram!

Hala hatırı sorulmaz...

 

Datlı Öz’de kefen biçtiler,

Açtım da baktım yüzüne.

Gaynanâm bana darılmış,

Gırılmam onun sözüne.

 

Yalvarın ananız kahsın,

Sizin hâlinize bahsın.

Dutamayıh, gıyamayıh

Helkesin goluna dahsın.

 

 

 

Olayın zamanı bilinmemekle birlikte, yerinin Yeni-İl olduğu ağıttan bellidir.

Akrabalarını ziyarete giden aileyi eşkıyalar çevirmişler. Onlardan kaçarken terkisindeki çocukları yere düşmüş. Çocuklarının akıbeti bilinmeyen ailenin kocasını öldürmüşler. Kadın, kaçarak bir ahırda altı gün saklanmış. Altı günün sonunda çıkarak kocasını aramış. Kocasını bulunca şu Ağıdı söylemiş:

 

Üzüm gara üzüm gara

Salkımları düzüm gara,

Ben anâma gidemiyom

İki yandan yüzüm gara.

 

Hâbemizde üç top gutnu,

Biz hediye edeceğik.

Değmen bize eşkıyalar

Ziyarete gideceğik.

 

Çocuğum düştü terkimden,

Alamıyom ben korkumdan.

Ayan olsun sürmeli eşim,

Çıhamadım ki ahırdan.

 

Atının nalı gümüşten,

Hâbemiz dolu yemişten.

Ayan olsun sürmeli eşim,

Atı inmiyo inişten.

 

Gardaşlarım gardaşlarım,

Bağışlan benim suçlarım.

Ne yatıyon sürmeli eşim,

Gana boyanmış saçların!..

 

Eşkıyalar gelinceğiz,

İçeriden kilitledim.

Ayan olsun sürmeli eşim,

Altı gün ahır bekledim.

 

İskembeye[102]oturur da

Çıhar gadıya ağlarım.

Gadıdan imdat gelmese,

Sıvas Valisi’n boylarım.

 

 

Aziziye Aziziye[103]

Duman durdu çöl yazıya.

Gurban oluyum oluyum,

Beşikte yatan guzuya.

 

Aziziye’ye vardıyıdım

Fincanları tabak tabak.

Hep gırılsın Avşar eli,

Memet gitti başı gabak.

 

Aziziye’ye vardıyıdım,

Dan borusu vuruluyo,

Seni vuran pis Çerkez’e

Yüzbaşılık veriliyo.

 

Çekdim de sikke çıhmadı,

Gırıldı golum kahmadı.

Getir Sultan martinimi

Gardaş gardaşa bahmadı...

 

 

 

Hem okudum, hemi yazdım

Yalan dünya senden bezdim.

Dağlar goyağını gezdim

Yiten Memet bulunur mu!

 

Gurşun gelir sine sine

Merhem goyun yaresine.

Öldürükler Memet Bağ’i

Haber salın annesine.

 

Kestiler yayla yolunu,

Çektiler atın nalını.

Üç gatar[105] fişek doldurmaz,

Memet Bağ’imin belini.

 

İnce Ahmet’im, Ağ Memet’im

Boğün yurdu dolanıyo.

Vızır vızır gelen gurşun

Adam deyin dalanıyo.

 

İnce Ahmet’in eni, döşü

Papağa garışık gaşı.

...

 

Yekin Boyrazoğlu yekin,

Duşmanın evi pek yahın[106].

Gannı koynek gannı koynek

Aman uşak buna bahın!

 

 

Kör Şakir’in kardeşi Ahmet, askerdeyken kaza sonucu silahla vurularak öldürülmüştür. Olayı tam olarak bilen birisini bulamadık. Ağıdın iki kıtasını derleyebildik.

 

Bayramda düğün ederler,

Düğünde keserler şişek[107].

Nişan aldı bellediydik,

Mağer[108] doluyumuş fişek.

 

Ahmet, ciğerim yanıyo,

Tavanlı odan galıyo.

Tez gel aslan oğlum tez gel,

Odana bağler iniyo.

...

 

Ahmet’in ölüm acısı daha tazeliğini korurken bacısı Hanım, Akkışla’daki bir düğünde halay çekmiş. Bunu işiten anası kızına şöyle bir sitem yollamış:

 

Ağladım galmadı özüm,

Gayrı tükeniyo sözüm.

Düğünde halaya durmuş,

Onmayası Hanım Gızım.

 

Bu hâllere sözüm de yok,

Mencilisde[109] gözüm de yok.

Yaslı günde halay çeken,

Hanım adlı gızım da yok!..

 

 

Beserek’e göçeceksin

Parhanayı[110] seçeceksin.

Gayseri’den vali istiyo,

Katipliğe geçeceksin.

 

Bünyan’da gaymakam bilir,

Müdür danışmaya gelir.

Kalk gidelim halam oğlu,

Şu çerkezde adam mı ölür!

 

Örmeyol’da ıras geldim

Tüfek belinde dahılı,

Katip olduğunu bildim,

Dolma kalemler sokulu.

 

Daha yaşı elliyidi,

Aşirette belliyidi.

Katibi biz çok ararıh,

Büyük adam hâlliyidi.

 

Beserek’e varacağım,

Katibimi soracağım.

Öfke beni del’ediyo,

Çatlayıp da öleceğim.

 

Beserek’e vardıyıdım

Katibin de evi belli.

Yaşar istanbul’dan gelik

Oturuşu ağa yollu.

 

Kâbe’nin gelir hacısı,

Zorumuş gardaş acısı.

Katip’e minnetçi gidik,[111]

Döyletan[112] bir tek bacısı.

 

Altı oğlu var yerin dutmaz,

Gül de Gömürgen’e gitmez.

Oğüdünü[113] doğru verin,

Uşak cahil aklı yetmez.

 

Havus, Nurettin’in gelik

Alaattin, Ahmet’e n’oluk?

Dört gardaşın pek yanıyo

Katip gurbet elde galıh[114].

 

Fadime[115] minnetçi gidik,

Katip bakmıyo yüzüne.

“Yeğenin ölmüş dediler”

Anâm da vurdu dizine.

 

İrep’in gızın getirin,

Ali’nin gızın götürün.

Makbule büyük gelini,

Nurettin yerine otursun.

 

Babama da selâm söylen,

Gızlar samanlığı yıhdı.

Oğüdünü verememiş,

Beş oğlu da deli çıhdı.